Ο γεωργικός τομέας της Νότιας Ευρώπης έχει πληγεί σοβαρά από την κλιματική αλλαγή με ορατά αποτελέσματα, όπως η ετήσια μείωση των βροχοπτώσεων, οι αυξημένες θερμοκρασίες, επεισόδια καταιγίδων σκόνης της ερήμου, και παρατεταμένοι καύσωνες. Μερικά ακόμα αποτελέσματα αυτών των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος είναι:

• Μειωμένη παραγωγικότητα των καλλιεργειών
• Ψηλές πιέσεις παρασίτων και ασθενειών
• Περαιτέρω υποβάθμισης του εδάφους
• Αυξημένος κίνδυνο για την ασφάλεια των τροφίμων και των φυσικών πόρων

Ένα προσχέδιο εθνικού προγράμματος για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έχει υιοθετηθεί πρόσφατα (Ιούνιος 2014) από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος της Κύπρου. Αυτό το εθνικό προσχέδιο περιγράφει μια σειρά από μέτρα μετριασμού και προσαρμογής για κάθε σημαντικό τομέα της οικονομίας (ενέργειας, μεταφορών, δημόσιας υγείας , περιβάλλοντος, εδαφών, γεωργία – νερό – δάση), προκειμένου να μειώσουν την επίδραση των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, το έγγραφο ξεκάθαρα αναφέρεται στο γεγονός ότι δεν λήφθηκαν υπόψη κοινωνικοοικονομικοί παράμετροι, προσφέροντας έτσι μια ευκαιρία για μελλοντική έρευνα για την κάλυψη αυτών των πτυχών.

Το περιβάλλον και ιδιαίτερα η γεωργία συνεισφέρουν σε σχετικά μικρά ποσοστά στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (8 %, Eurostat , 2012). Tο δυναμικό θέρμανσης των αερίων του θερμοκηπίου (υποξείδιο του αζώτου και μεθανίου) είναι 300 και 30 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της ίσης μάζας του διοξειδίου του άνθρακα (IPCC, 1997). Η κύρια εστίαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της μονάδας EU DG Climate Action A2 είναι περισσότερο στο υποξείδιο του αζώτου και κύκλους μεθανίου παρά στο διοξείδιο του άνθρακα.

Η συχνή χρήση ζωικών κοπριών ως λίπασμα στη βιολογική γεωργία αντί για χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα αναμένεται να δράσει ευεργετικά στη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Από το σύνολο εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην Κύπρο το 2011 που ήταν 730 Gg CO2 eq., περίπου 60% προερχόταν από το υποξείδιο του αζώτου το οποίο κυρίως εκλύεται από γεωργικά εδάφη (Umweltbundesamt GmbH, 2012).

Στην Κύπρο, η αγορά βιολογικών προϊόντων είναι περιορισμένη και η χρήση αγροτικής γης για τη βιολογική καλλιέργεια είναι μηδαμινή, με ποσοστό μικρότερο του 3% των καλλιεργούμενων εκτάσεων και μια από τις 3 κατώτερες στα στατιστικά κατάταξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕC, 2010). Ως εκ τούτου, αυτό παρέχει περιθώρια για τη βελτίωση και το άνοιγμα ευκαιριών στον τομέα της βιολογικής γεωργίας στην Κύπρο. Σε αυτήν την μελέτη προβάλλεται μέσω της δημιουργίας πρωτοτύπων το γεγονός ότι  βελτιωμένες πρακτικές βιολογικής γεωργίας αυξάνουν την ικανότητα του αγρο-οικοσυστήματος να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα του περιβάλλοντος σε μια ημι-άνυδρη περιοχή όπως η Κύπρος, όπου οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να είναι σοβαρές τις επόμενες δεκαετίες. Οραματιζόμαστε ότι οι δείκτες ποιότητας της βιολογικής γεωργίας που χρησιμοποιούνται σε αυτό το έργο θα αναδείξουν τα περιβαλλοντικά οφέλη που συνδέονται με την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος. Οι δείκτες αυτοί περιλαμβάνουν:

• Αύξηση της βιοποικιλότητας και της γονιμότητας του εδάφους
• Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
• Μειωμένη χρήση συνθετικών χημικών ουσιών, όπως τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα
• Βελτιωμένη δέσμευση του άνθρακα

Ως εκ τούτου, η αύξηση της βιολογικής γεωργίας στην Κύπρο αναμένεται να μειώσει σημαντικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και σαν αποτέλεσμα, θα συμβάλει στις προσπάθειες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες περιβαλλοντικής ποιότητας που χρησιμοποιούνται σε ενδεικτικές δραστηριότητες και οι σχετικές δράσεις αναμένεται να αναδείξουν τα οφέλη της βιολογικής γεωργίας και να συμβάλουν στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, οι δείκτες ποιότητας στα βιολογικά προϊόντα σε σχέση με τα συμβατικά, θα πρέπει να εφαρμόζονται σε διάφορα φρούτα και λαχανικά. Πράγματι, η κυβέρνηση της Κύπρου, μέσω του εθνικού σχεδίου προσαρμογής της στην κλιματική αλλαγή προτείνει τρία σημαντικά μέτρα άμβλυνσης που αναφέρουν ρητά τους όρους βιολογική γεωργία και βιολογικά προϊόντα, και αυτά είναι:

1. Συνέχιση και βελτίωση των αγρο-περιβαλλοντικών μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της βιολογικής γεωργίας, η οποία είναι το νούμερο ένα προτεινόμενο μέτρο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής για τα γεωργικά εδάφη.
2. Μείωση της χρήσης των χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, ως μέσο για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας (μέσω της χρήσης της βιολογικής γεωργίας).
3. Παροχή κινήτρων προς τους αγρότες να αυξήσουν τη χρήση των οργανικών λιπασμάτων και τη βιολογική γεωργία και να εφαρμόζουν γεωργικές πρακτικές της γεωργίας χαμηλών εισροών και της βιολογικής γεωργίας.

Τα τρία πιο πάνω προτεινόμενα μέτρα μετριασμού από την κυβέρνηση της Κύπρου θα αξιολογηθούν και θα κριθούν ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Είδη και ποικιλίες καλλιέργειας που χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία είναι συνήθως καλά προσαρμοσμένες στο τοπικό περιβάλλον. Οι εκδηλώσεις αλλαγής του κλίματος και οι επιπτώσεις τους στην απόδοση της βιολογικής γεωργίας καθώς και η αξιοπιστία είναι συχνά δύσκολο να εκτιμηθούν με ακρίβεια. Προσπάθειες μετριασμού και προσαρμογής μπορούν να χρησιμοποιούν τα μέτρα που στηρίζονται στην αυτο – προσαρμοστική ικανότητα, όπως η τοπική καλλιέργεια αναπαραγωγής. Η βιολογική γεωργία ως στρατηγική μετριασμού αφορά τόσο τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τη βελτίωση της δέσμευσης άνθρακα. Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου επιτυγχάνεται μέσω:

1. Χαμηλότερες εκπομπές N₂O (λόγω χαμηλότερων εισροών αζώτου) – συνήθως 1-2 % του αζώτου που εφαρμόζονται στα συστήματα καλλιέργειας εκπέμπεται ως N₂O , ανεξάρτητα από τη μορφή της εισροής αζώτου. Η προεπιλεγμένη τιμή που χρησιμοποιείται σήμερα από την IPCC είναι 1,25 % , αλλά πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα υπαινίσσονται χαμηλότερες τιμές , ειδικά για τις ημι – άνυδρες περιοχές [Barton et al. 2008].
2. Μειωμένες εκπομπές CO₂ μέσω της διάβρωσης (λόγω της καλύτερης δομής του εδάφους). Συνήθως υπάρχει λιγότερη διάβρωση των συστημάτων βιολογικής γεωργίας σε σχέση με τα συμβατικά.
3. Μείωση των εκπομπών CO₂ από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που παράγονται με τη χρήση ορυκτών καυσίμων .
4. Συνέχιση και βελτίωση των αγρο- περιβαλλοντικών μέτρων εδάφους.
5. Μείωση της χρήσης χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων , ως μέσο για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας μέσω της χρήσης της βιολογικής γεωργίας.

Η δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα του εδάφους ενισχύεται με τη χρήση γεωργικών πρακτικών διαχείρισης που εφαρμόζονται ειδικά για τη βιολογική γεωργία (όπως αυξημένη εφαρμογή οργανικού λιπάσματος, η χρήση των ενδιάμεσων καλλιεργειών κλπ.) που προάγουν τη βελτίωση της δομής του εδάφους (άρα και του οργανικού άνθρακα του εδάφους).

Πηγές:

Cyprus Department of Environment, 2014. National strategic plan for the adaptation to climate change. Preliminary draft for public consultation (available only in Greek). http://www.moa.gov.cy/moa/environment/environment.nsf/All/0FB847EDE909242FC2257D08003C0061/$file/AdaptToClimate_v2014.pdf  (Accessed October 15, 2014)

Barton, L., R. Kiese, D. Gatter, K. Butterbach-Bahl, R. Buck, C. Hinz, and D. Murphy. 2008. “Nitrous Oxide Emissions from a Cropped Soil in a Semi-arid Climate,” Global Change Biology 14: 177–92.

Niggli, U., Fliedbach, A., Hepperly, P. and Scialabba, N. 2009. Low Greenhouse Gas Agriculture: Mitigation and Adaptation Potential of Sustainable Farming Systems. FAO, April 2009, Rev. 2 – 2009.

Eurostat Website http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) and the International Energy Agency (IEA), Revised 1996 IPCC Guidelines for national greenhouse gas Inventories, the Organ. For Econ. Coop. Dev., Paris, France, 1997.

EC, Directorate-General for Agriculture and Rural Development, “An analysis of the EU organic sector” June 2010.

Umweltbundesamt GmbH, Final report of the 2012 technical review of the greenhouse gas emission inventory of Cyprus to support the determination of annual emission allocation under Decision 406/2009/EC, version 3, 17 August 2012